De Groningse taal

De taal van Groningen - verschillende dialecten

De provincie Groningen is geen enorm groot grondgebied maar toch worden hier naast het Nederlands meerdere dialecten gesproken die vanzelfsprekend wel degelijk op elkaar lijken maar toch duidelijke verschillen kennen. Zo heb je het Westerkwartiers in het zuidwesten en omdat het tegen Friesland aan ligt heeft het overeenkomsten met het Fries. Dat geldt ook voor het Kollumerpompsters dat daadwerkelijk in Friesland ligt, net over de grens (niet ver van Zoutkamp). In de oostelijke delen van de provincie Groningen wordt gesproken: het Oldambsters, het Veenkoloniaals (rondom de grens met Drenthe) en het Westerwolds. Westerwolde is het gebied dat tegen de Duitse grens aan ligt en heeft van alle Groninger dialecten het meest weg van het Duits.

Leuk om te vermelden is dat men vroeger in de middeleeuwen op het platteland (de Ommelander kwartieren) bijna overal Fries sprak. De enige gebieden waar men dat niet deed was de stad Groningen en het net al genoemde Westerwolde. Daarom wordt de taalgroep waar het Gronings toe behoord ook wel Friso-Saksisch genoemd. Dat is een groep Nedersaksische dialecten die door het Fries zijn beïnvloed. Door de groei van de stad en de invloed die het door de eeuwen heen kreeg begon men op den duur net als in de stad Gronings te spreken. In de stad Groningen spreekt men Stadjeders (stads Gronings) al blijkt dat steeds meer over te gaan in het dialect zoals men dat op het platteland spreekt. Zoals in zo veel gebieden binnen Nederland staan de dialecten al lange tijd onder druk vanwege de invloed van het Algemeen Nederlands, vroeger vooral bekend onder de afkorting ABN.

Het dominante dialect van Noord Groningen

Het dialect in het noorden van de provincie heet het Hogelandsters. Dat beperkt zich overigens niet alleen tot de huidige gemeente en cultuurlandschap het Hogeland maar wordt ook in grote delen van de cultuurlandschappen de Marne en Fivelingo gesproken. Kortom: het grootste gedeelte van het grondgebied dat op deze website behandeld wordt. Dit wordt ook wel het meest Groningse dialect genoemd omdat het het verst van het Standaardnederlands af staat. In een enquete (jaren 90 vorige eeuw) is het Hogelandsters eens gekozen tot het 'beste Gronings'. Kenmerkend is dat er vaak geen lidwoord gebruikt wordt waar dat wel het geval is bij de andere varianten. Een zeer bekende gebruiker van dit Gronings was Ede Staal, geboren tijdens de oorlog in het dorp Warffum en de bekendste Groningse zanger ooit mogen we misschien wel zeggen. Een bekend lied van hem heet 'Mien Hogelaand', een ode aan de streek het Hogeland. In de eerste zinnen van die tekst worden de contouren van het gebied gelijk duidelijk:

't Is de lucht achter Oethoezen
't Is 't torentje van Spiek
't Is de weg van Lains noar Klooster
En de Westpolder langs de diek


Oethoezen = Uithuizen, Spiek is Spijk, Lains = Leens, Klooster = Kloosterburen en de Westpolder is de polder achter de dijk bij Hornhuizen. Luister hier naar het nummer Mien Hoogeland van Ede Staal. Handig om te vermelden is dat het grondgebied van het Hogeland op drie manieren kan worden bekeken. Het is namelijk de naam van de nieuw gevormde gemeente, de naam van een cultuurlandschap en in dit geval de naam van de streek, tevens taalgebied. Op de rest van de website wordt het Hogeland overigens behandeld als cultuurlandschap.