Oude gemeentehuizen in Noord Groningen

Ontstaan van gemeenten en het gemeentehuis

In Nederland bestaat de bestuurseenheid 'gemeente' pas sind 1795 toen de Bataafse Republiek gesticht (toen het land in feite een vazalstaat van Napoleon's Frankrijk was). Daarvóór waren een plaatsen met stadsrechten en landelijke gebieden met dorpen werden vaak bestuurd in naam van de plaatselijk heer. Na de Franse tijd nam de macht van de gemeenten weer af tot 1851 toen de Gemeentewet werd aangenomen, een voortvloeisel van de Grondwet van 1848. Het wettelijke onderscheid tussen stad en dorp verviel. Door de instelling van gemeenten als bestuurslaag had men ook een plek nodig om te besturen en dat was het gemeentehuis. De Gemeentewet is overigens nog eens herzien in 1994. Daarin werd gesteld dat burgemeester en wethouders enerzijds en gemeenteraad anderzijds meer onafhankelijk van elkaar moesten functioneren.

In de loop der tijd zijn er tal van gemeenten geweest. Vroeger waren er veel meer dan tegenwoordig omdat de inwonertallen van de gemeenten tegenwoordig hoger moeten zijn dan vroeger. Het gebied Noord Groningen zoals dat op deze website behandel wordt bestaat sinds kort bijvoorbeeld voornamelijk uit de gemeenten het Hogeland (niet te verwarren met het grondgebied van het cultuurlandschap of de streek) en Eemsdelta, en ook voor een deel uit het Westerkwartier en Groningen (stad en omgeving). In de periode daarvoor waren de gemeenten dus een slag kleiner. Denk bijvoorbeeld aan Winsum, Bedum, Loppersum, Eemsmond en de Marne (komt grofweg overheen met de contouren van het gelijknamige cultuurlandschap). Daar weer voor waren de bestuurseenheden nog weer kleiner. Denk weer aan de net al genoemde gemeenten Winsum, Bedum en Loppersum maar bijvoorbeeld ook Uithuizen, Uithuizermeeden, Appingedam, Leens, Ten Boer en nog meer. In de tweede helft van de 19e eeuw, tot diep in de 20e eeuw waren er dus behoorlijk wat dorpen die het centrum van een kleine gemeente vormden. Vanzelfsprekend heeft de stad Groningen ook een gemeentehuis en dat is het imposante stadhuis aan de Grote Markt. Het stijlvolle classistische pand werd gebouwd in het laaste kwart van de 18e eeuw en heeft altijd als raadhuis gediend. Daarbij moet worden opgemerkt dat tussen 1962 en 1996 er een moderne uitbreiding aan werd gezet, bekend als het 'Nieuwe Stadhuis'. Die uitbreiding - net als bijna alle wederopbouwarchitectuur - viel echter nooit in de smaak en is 1996 weer afgebroken.

Een behoorlijk aantal van de gebouwen die vroeger als gemeentehuis dienden staan nog overeind en hebben tegenwoordig een andere functie. Het imposante gemeentehuis van Winsum (ooit een notariswoning, vanaf 1942 het gemeentehuis) heeft nu nog dezelfde functie maar dan als één van de locaties waar de fusiegemeente Het Hogeland is gevestigd. Tot 1942 stond het gemeentehuis in het centrum van het dorp en dat pand uit 1907 huisvest nu een winkel voor biologische levensmiddelen. Veel panden hebben logischerwijs een andere bestemming gekregen nadat de oorspronkelijke functie verviel. In Bedum, Uithuizen en Loppersum kunt u er bijvoorbeeld overnachten want dat zijn nu hotel-restaurants. Bekijk wat dat betreft ook het tweede tabblad. Weer anderen zijn ingericht als restaurant. Dat geld dus voor de net besproken accommodaties maar bijvoorbeeld ook voor het fraaie pand in Uithuizermeeden en het neo-gotische exemplaar van Zuidhorn dat tot 1990 in gebruik was als gemeentehuis, inmiddels als bistro. De exemplaren van bijvoorbeeld Stedum en Kantens zijn omgevormd tot woonhuizen. Het prachtige oude raadhuis van het stadje Appingedam is overigens nog steeds in gebruik, nu door de fusiegemeente Eemsdelta. In Eenrum ziet u op een steenworp afstand van elkaar twee voormalige gemeentehuizen. Het huidige café-restaurant 't Gemeentehuis in het dorp was vroeger een hotel en daar werd ook door de gemeente vergadert. Na de drankwet van 1881 mochten gemeenten echter niet meer bijeenkomen in gelegenheden waar alchohol geschonken werd waardoor men verhuisde naar een ander pand dat nu niet meer bestaat. In 1930 betrad men het raadhuis dat tegenwoordig dienst doet als kunstgalerie. Op de foto's hierboven ziet u wat voorbeelden van voormalige gemeentehuizen voorbij komen.

Een klein aantal van de genoemde plaatsen

Overnachten in een voormalig gemeentehuis

Er zijn twee oude gemeentehuizen die tegenwoordig dienst doen als hotel-restaurant. De namen van de hotels geven de geschiedenis van de panden al weg. 't Gemeentehuis staat in Bedum, een km of 10 van de stad Groningen en het Gemeentehuis is gesitueerd in Uithuizen op het Hogeland, verder noordelijk. Het oude raadhuis van Loppersum is onderdeel van Hotel Spoorzicht. Dat is een complex met hotelkamers, appartementen, restaurant en wellness-faciliteiten.